‘’TÜRK HUKUKUNDA ‘’SANAT SİGORTASI’’ , SANAT SİGORTASININ SİGORTACILIK MEVZUATINDAKİ HUKUKİ NİTELİĞİ İLE BİR ESER ÜZERİNDE MEYDANA GELEN ZARARIN KARŞILANMASI USULÜ’’
I.GİRİŞ
“Bir şeyin veya bir kimsenin herhangi bir yönden ileride karşılaşabileceği zararı gidermek için önceden ödenen prim karşılığında bu işle uğraşan kuruluşla yapılan iki taraflı bağlantı sözleşmesi” olarak tanımlanan sigorta, her şeyden önce meydana gelecek olası zararları / riskleri teminat altına alarak insana güven verir. Bir “kötü gün dostu” olarak zarara uğrayan kişiye, uğradığı zararı gidermek suretiyle yardım eder. Sigorta ayrıca, zarar veren ve zarar gören taraflar arasında, meydana getirilen zararın tazmini amacıyla gerçekleşebilecek uzun ve yorucu, başlı başına bir riziko barındıran dava ve/veya takip süreçlerine gerek kalmaksızın söz konusu zararı gidermekle, zarar veren ve zarar gören arasında ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkların daha en başından önüne geçer. Sigorta gerek sigorta şirketleri gerekse bankaları vasıtasıyla , aynı zamanda oldukça büyük bir fon yaratarak, bu fonun ekonomiye kaynak olarak aktarılmasına ve toplumun gelişmesine de katkıda bulunur.
II.FİKRİ MÜLKİYET HUKUKU / ESERLERİ , TÜRLERİ
İnsan çabası ve emeği ile gerek sınai, gerekse bilimsel, edebi ve sanatsal alanlarda yaratıcılık sonucu ortaya çıkan faaliyetlerinden doğan fikir ve sanat eserleri üzerindeki düşünsel (fikri) hakları ve eserleri konu edinen hukuk dalı olarak anılan Fikri Mülkiyet, telif ve sınaî hakları kapsar. Fikri mülkiyet hakları ayrıca diğer haklar gibi alınıp satılabilir, süreli ya da süresiz olarak kullanım hakkına, haciz, rehin, miras yolu ile intikale konu edilebilirler. Tam da bu noktada, makalemizde ‘’ekonomik değeri olan/olabilecek’’ ve aynı zamanda ‘’sigortalanabilen/ sigortalanabilecek’’ bazı fikri mülkiyet haklarının veya bu hakları ihtiva eden -özellikle görsel- eserlerin (resim, heykel, müzik vb.) sigortalanması, hukuki niteliği ve bunlara gelecek zarar karşısında yapılması gerekenler somut örnekleri ile anlatılacaktır.
Fikri mülkiyet hukukunun kapsadığı haklardan bazıları:
· Telif hakları
· Patentler
· Faydalı modeller
· Tasarımlar *
· Markalar
· Coğrafi işaretler
· Yeni bitki çeşitleri
· Entegre devre topografyaları
SANAT VE SANAT ESERİ KAVRAMLARI
GENEL AYRIM - KANUNİ AYRIM
ESER TÜRLERİ İFADE EDİLDİKLERİ/YARATILDIKLARI ARAÇLARA GÖRE ;
•EDEBİYAT (ROMAN, ŞİİR VB.)
•İŞİTSEL SANATLAR (MÜZİK)
•GÖRSEL SANATLAR (RESİM, HEYKEL, MİMARİ VB.)
•KARMA SANATLAR (OPERA, TİYATRO, SİNEMA VB.
ESER TÜRLERİ 5846 SAYILI FİKİR VE SANAT ESERLERİ KANUNUNA GÖRE:
•İLİM VE EDEBİYAT ESERLERİ
•MUSİKİ ESERLERİ
•GÜZEL SANAT ESERLERİ
•SİNEMA ESERLERİ
Ek: 5846 SAYILI FİKİR VE SANAT ESERLERİ KANUNU Tanımlar Madde 1/B – Bu Kanunda geçen tanımlardan; Eser: Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsullerini, ... ifade eder. Kanunda geçen ‘’ hususiyet’’ tanımı gerek fikri mülkiyet gerekse sigorta hukuku anlamında çok önemli olup makalenin ilerleyen sayfalarında daha detaylı olarak ele alınacaktır.
III. SİGORTA HUKUKU, SİGORTANIN SINIFLANDIRILMASI VE TEMEL KAVRAMLAR İLE FİKİR VE SANAT ESERLERİNİN GÜVENCE ALTINA ALINABİLECEĞİ SİGORTA TÜRLERİ
Sigorta nedir? Sigorta en basit ve yalın tanımı ile = ortaya çıkabilecek herhangi bir riskin satın alınmasıdır.
Sigorta; bir kişinin ya da sigorta kapsamına giren bir olgunun ileride karşılaşabileceği zararı gidermek için sigorta şirketi ile yaptığı, riskin gerçekleşmesi durumunda ödediği primler karşılığında gerek kendi kayıplarını gerekse sözleşmenin türüne göre 3.kişinin kayıplarını / maddi ve manevi zararlarını teminat altına aldığı iki taraflı yasal bir sözleşmedir. Türk hukukunda, sigorta 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (6. Kitap: Sigorta Hukuku) 1401 vd. Maddelerinde düzenlenmiştir. Bunun yanında sigortacılık kanunu, genel şartlar, özel şartlar ve diğer yönetmelik hükümlerinde de çok sayıda yasal düzenlemeler mevcuttur.
Sigortanın mantığını anlamak için kısaca tarihine bakacak olursak, dünyada sigortacılığa benzer ilk uygulamalara günümüzden yaklaşık 4000 yıl önce Babiller’ de rastlanmaktadır. Zamanın ticaret merkezi durumundaki Babil’ de, kervan tüccarlarına borç veren sermayedarlar, kervanların soyulması veya fidye ödeme durumuyla karşılaşmaları halinde tüccarların borçlarını silmekte, buna karşılık borcu tüccarlardan geri aldıkları zaman, taşıdıkları riskin karşılığı olarak ana borç miktarı üzerinden bir miktar para almaktaydılar. Bu olay daha sonra Kral Hammurabi tarafından yasallaştırıldı. Hammurabi Kanunlarının en büyük özelliği haydutların saldırısına uğrayan kervanların zararlarının bütün diğer kervanlar arasında paylaşılmasını öngörmeseydi. Bu, tehlike paylaşmasının kara taşımacılığındaki ilk örneğidir. Sigorta, özellikle 17. yüzyılda “kurumsallaşan” bir kompleks finansal aygıttır. Tarih kadar eskiye dayanan yardımlaşma kültürü, günümüzde, birtakım teknikler yardımıyla profesyonel bir sisteme dönüşmüştür. (sigo'rta), İtalyanca sicurta Bir şeyin veya bir kimsenin herhangi bir yönden ileride karşılaşabileceği zararı gidermek için önceden ödenen prim karşılığında bu işle uğraşan kuruluşla yapılan iki taraflı bağlantı sözleşmesi. (https://sozluk.gov.tr/) Başlangıçta ticari hayatta karşılaşılabilecek “riskler” için ortaya çıkan sigorta, zamanla “piyasa” niteliği kazanan her türlü emtiayı kapsamaya başlamıştır.
GENEL HATLARI İLE SİGORTA TÜRLERİ
--mal sigortası (aktif sigorta - malın değeri belli ve azalma var) Tipik örneği kasko poliçesi
-sorumluluk sigortası (pasifte artış, karşı taraf 3.kişi zararı) *** Tipik örneği Zorunlu mali mesuliyet poliçesi
B) Can sigortaları TTK 1487-1520 m. ( sigortacı - sigorta ettiren - lehtar ( tazminatın ödeneceği kişi) (zenginleşme yasağı YOK)
-Hayat sigortası
-Kaza sigortası
-Hastalık ve sağlık sigortası
MAL SİGORTALARI
Mal Sigortalarında korunan hukuki değer, sigorta ettiren kişinin mal üzerindeki menfaatleridir.
Yangın Sigortası, Hırsızlık Sigortası, Tarım Sigortası, Nakliyat Sigortası, Kasko Sigortası, İnşaat Sigortası, Deprem Sigortası vb. Ülkemizde 12’si zorunlu olmak üzere yaklaşık 100 sigorta (poliçe) türü olduğu ifade edilmektedir.
ZARAR SİGORTALARI
Sorumluluk Sigortasında korunan hukuki değer, sigorta sözleşmesinin tarafı olmayan zarar gören 3.kişidir. Bu sözleşme gereğince tazminat ödemesi yapılacak olan kişi de zarar görenin kendisidir. Zorunlu trafik sigortası, Yeşil kart sigortası, Zorunlu deprem sigortası (DASK), Seyahat, sağlık sigortası, Karayolları yolcu taşımacılığı mali sorumluluk sigortası, Karayolu yolcu taşımacılığı zorunlu koltuk ferdi kaza sigortası, Tehlikeli maddeler ve tehlikeli atık zorunlu mali sorumluluk sigortası, Kıyı tesisleri deniz kirliliği zorunlu mali sorumluluk sigortası, Özel güvenlik zorunlu mali sorumluluk sigortası ,Tıbbi kötü uygulamaya ilişkin zorunlu mali sorumluluk sigortası, Sertifika mali sorumluluk sigortası, Zorunlu paket tur sigortası, Tüp gaz zorunlu sorumluluk sigortası, Deniz araçları zorunlu mali sorumluluk sigortası vb. örnekler verilebilir.
SİGORTANIN SINIFLANDIRILMASI VE TEMEL KAVRAMLAR
Sigorta sözleşmesi, Türk Ticaret Kanunu’nun 1401. maddesinde “sigortacının bir prim karşılığında, kişinin para ile ölçülebilir bir menfaatini zarara uğratan tehlikenin, rizikonun, meydana gelmesi hâlinde bunu tazmin etmeyi ya da bir veya birkaç kişinin hayat süreleri sebebiyle ya da hayatlarında gerçekleşen bazı olaylar dolayısıyla bir para ödemeyi veya diğer edimlerde bulunmayı yükümlendiği sözleşme” olarak tanımlanmıştır. TTK m. 1401’de yer alan tanımdan da anlaşılacağı üzere kanunda, sigortacının edimini yerine getirme şekline göre, zarar sigortaları ve meblağ sigortaları ayrımı yapılmaktadır.
Riziko gerçekleştiğinde sigorta ettirene/sigortalıya, sigorta bedeliyle sınırlı olmak koşuluyla uğradığı somut zararı giderme imkânı veren sigortalar, zarar sigortalarıdır. Burada sigorta ettirenin/sigortalının malları veya malvarlığı üzerindeki maddi bir menfaati söz konusudur. Yaygın sınıflandırmaya göre zarar sigortaları da kendi içinde mal ve malvarlığı (sorumluluk) sigortaları olarak ayrılır. Rizikonun gerçekleşmesi ile sözleşmede önceden kararlaştırılan bedelin ödenmesi sonucunu doğuran sigortalar ise meblağ sigortalarıdır. Burada sigorta ettirenin/sigortalının yaşamı ve vücut bütünlüğüne ilişkin bir menfaat söz konusudur.
IV. ‘’ SANAT SİGORTASI’’
FİKİR VE SANAT ESERLERİNİN MAL SİGORTASI HÜKÜMLERİ KAPSAMINDA İNCELENMESİ
Fikri Mülkiyet (IP) Sigortası bir tanıma göre, patentlerin, ticari markaların, ticari sırların, telif haklarının, tescilli tasarımların, alan adlarının, kısacası gizli kalması gereken şirket bilgilerinin sızdırılması/ifşa edilmesi ve sigortalanan mal değerlerinin zarara uğraması durumunda hak sahiplerinin uğrayacağı maddi kayıpları poliçe limiti dahilinde teminat altına alır. (Uygulamada çok sınırlı, kötüniyet ve ispat sorunu vs.) Yaşamımızda önemli bir yer işgal eden fikri mülkiyetin değerinin anlaşılmasıyla birlikte birçok hukuki düzenlemeye konu olduğu görülmektedir. Bu kapsamda, fikri mülkiyet üzerinde hak sahibi olanlarının menfaatlerinin sigorta sözleşmeleri ile korunması, başlıca risk yönetimi konularından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Uygulamada, belirli fikri mülkiyet rizikolarına karşı sigorta koruması sağlayan sınırlı sigorta sözleşmeleri yapılmakla birlikte, geniş kapsamlı özgün bir fikri mülkiyet sigortasının varlığının teşebbüslerin güçlü bir mali yapı ile geleceğe güvenle bakarak yenilikçi çalışmalar yapmasına önemli bir değer katacağı açıktır.*
Her iki hukuk disiplinide kendi içinde çok geniş ve farklı hükümlere tabi olsalar da ‘’sanat sigortası’’ alanında kesişmeleri ve bir takım ortak hükümlere tabi olarak, yeni bir sigorta dalı meydana getirdikleri de tartışmasızdır.
TTK m. 1453/1 hükmü “rizikonun gerçekleşmemesinde menfaati bulunanlar, bu menfaatlerini mal sigortası ile teminat altına alabilirler” demekle, mal üzerinde meşru menfaati bulunan herkesin, bu menfaati sigorta ettirebileceğini düzenler. Bu menfaat, yukarıda açıkladığımız üzere bir heykelin maliki olmak, kiracısı olmak, intifa hakkı sahibi olmak veya o heykel üzerinde rehin hakkı sahibi olmaktan doğabilir. Unutmamak gerekir ki sigorta hukukunda eşya değil, eşya üzerindeki meşru bir menfaat sigorta edilir (bkz. TTK m. 1408)
Yine yukarıda kısaca açıkladığımız üzere “sigorta ettiren” aynı zamanda bir şekilde sanat eseri üzerindeki meşru menfaatin sahibi yani “sigortalı” olabileceği gibi başkası hesabına, yani üçüncü kişi lehine bir sigorta sözleşmesi de yapılabilir (TTK m. 1454). Bu halde sigorta ettiren ile sigortalı farklı kişileri ifade edecektir.
Yine belirtmek gerekir ki sigortalının uğradığı gerçek zararı karşılamak zorunda olsa dahi mal sigortalarında da bir “takse”nin belirlenmesi imkânı vardır. Bu durumda, tıpkı meblağ sigortalarında olduğu gibi, önceden belirlenmiş bir “takse” rizikonun gerçekleşmesi sonucu sigorta bedeli olarak sigortalıya ödenecektir (TTK m. 1464)
Yukarıda belirttiğimiz üzere sigorta menfaatinin yokluğu sigorta sözleşmesinin geçersizliğine yol açmakta idi. Aynı zamanda bu menfaatin, sözleşme süresi içinde de mevcudiyetini koruması gerekir (TTK m. 1408). Sigorta, zarar sigortaları bakımından bir zenginleşme aracı olarak da kullanılamaz. Sigortacının sorumluluğu sırasıyla, sigortalının uğradığı somut zarar ile, sigorta değeri ile ve nihayet sigorta bedeli ile sınırlandırılmıştır. (TTK m. 1459 ilâ 1461). Yine bu ilkenin bir sonucu olarak sigortacı, sigorta tazminatını ödediğinde hukuken sigortalının yerine geçer (TTK m. 1472). Sigortacı, halefiyet ilkesi gereği zararı karşıladıktan sonra sorumlu kişilere rücu davası açma yetkisine sahiptir. Dolayısıyla sigortalının çifte tazminat ile sigortayı bir zenginleşme aracı olarak kullanması engellenmektedir.
Mal sigortalarında, sigorta değerinin (TTK m. 1460) sigorta bedeline (TTK m. 1461) eşit olduğu varsayılır çünkü sigortacı, sigorta ettirenin ancak gerçekten uğradığı zararı giderir (TTK m. 1459).Sigorta bedeli ile sigorta değeri arasındaki dengenin bozulması halinde eksik sigorta (TTK m. 1462) veya aşkın sigorta (TTK m. 1463) söz konusu olur. Dolayısıyla bir dengesizlik veya kısmi hasar halinde, sigortacının uzmanlar (eksperler) aracılığıyla sigortalının somut zararını (gerçek zararını) hesaplaması ve bu bedeli ödemesi gerekir (TTK m.1459).
Fikri mülkiyet sanat eserlerinin sigortalanması hangi sorumluluk türü açısından ele alınmalıdır? ‘’Sanat Sigortasının’’ Güncel Türk Hukukundaki Yeri ?
Fikri mülkiyet eserleri hak ve eser olarak iki temel konuda ayrışmaktadır. Fikri mülkiyet eserlerinin sigortalanması kural olarak mümkün olmakla birlikte, bu eserlerin / hakların rizikonun gerçekleşmesi ile hak sahibinin ve sözleşmenin tarafı olan lehtarın zarara uğraması halinde mal sigortası, rizikonun meydana gelmesi 3.kişilerin zararına neden oluyorsa ayrıca zarar sigortaları kapsamında değerlendirmek gerekecektir. (Esas olan mal sigortası kapsamındadır) Örneğin, sigorta sözleşmesine konu edinen bir ticari markanın / ticari sırrın ifşa olması ve sigortalının zarar görmesi halinde mal sigortaları uygulama alanı bulacakken, bir tasarımın, binanın, eserin tamamlanamaması / yıkılması / zayi olması nedeniyle 3.kişilerin zararına neden oluyorsa burada sorumluluk sigortasından bahsedilebilecektir. Mal ve sorumluluk sigortaları arasındaki temel fark, birinin seçimlik olması, diğerinin ise bazı özel kanunlar uyarınca yapılmasının zorunlu olmasıdır. Sonuç olarak, sanat sigortası, mantığı ve hukuki niteliği itibariyle bir ‘’mal’’ sigortasıdır.
Ancak bu iki farklı hukuk dalının kesiştiği ve sigorta sözleşmesine uygun sigorta türleri de mevcuttur. En somut örnek olarak, bir mimarın veya heykeltraşın özel olarak çalıştığı, tasarladığı ve meydana getirdiği (eser-buluş-tasarım), tasarımı tamamen kendine ait fikrin daha önceki slaytlarda anlatıldığı üzere mal sigortası kapsamında ve belli bir prim karşılığında sigortalanması mümkün olabilecektir. Bu halde rizikonun meydana gelmesi halinde, çalıntı, yanma,kırılma, yok olma vb. Eserin yekün değeri maddi değeri belirlenerek bu hak, koruma altına alınabilir ve hak sahibinin maddi zararı giderilebilir.
Burada Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda sınırlı sayıda sayılan (FSEK m. 1/B/1-a) fikir ve sanat eserlerinin hangi tür sigortaların kapsamına girebileceği meselesine değinmek gerekir. Bilindiği üzere fikir ve sanat eserleri ile bu eserlerin üzerinde somutlaştığı eşya farklı statülere tabidir ve farklı hukuk kuralları uygulanır. Örneğin bir güzel sanat eseri (FSEK m. 4) olan Abidin Dino’ya ait “Uzun Yürüyüş” adlı eserin üzerinde somutlaştığı ve duyu organları vasıtasıyla algılanabilmesini sağlayan tablo, eşya hukukuna tabidir.
Eserin, yani sanatçının hususiyetini yansıtan, tablo üzerinde resmedilmiş kompozisyonun; tablo üzerinde resmedilmeden önce karşı karşıya kalabileceği bir riziko söz konusu olamayacağından, fikir ve sanat eserleri, sigorta hukuku kapsamında üzerinde somutlaştığı nesne aracılığı ile bir önem ifade eder. Eser sahibinin menfaati, mal veya malvarlığı üzerindeki maddi bir menfaat olmakla TTK m.1453 vd. maddelerinde düzenlenen zarar sigortalarının hatta bunlar içinde de mal sigortalarının konusunu oluşturacaktır. Dolayısıyla kişinin para ile ölçülebilir bir menfaatini yani fikri hakkını zarara uğratan rizikonun meydana gelmesi hâlinde, sigorta şirketi bu zararı tazmin etmeyi üstlenecektir.
Zarar sigortası, sigortacının, rizikonun gerçekleşmesi ile sigortalının uğradığı zararı karşılamakla yükümlü olduğu sözleşmedir (TTK m. 1459 ilâ 1461). Bunlardan mal sigortası, sigortalının bir mal üzerindeki menfaatinin sigorta edildiği sigortalar iken malvarlığı sigortaları, sigortalının malvarlığının belli bazı tehlikelerin mali sonuçlarına karşı korunduğu sigortalardır (bkz. sorumluluk sigortaları)
Yine mesleğin gereği gibi yerine getirilmemesi ya da eksik, hatalı/ kusurlu ya da ihmal edilerek yerine getirilmesinden dolayı ortaya çıkar ve sigortalının hizmet verdiği kişi ya da kurumlara maddi ve bedeni bir zarar verirse 3.kişi zararı da sigorta kapsamına girebilir. Hasar Örneğin: Yükleme alanındaki hatalı tasarım nedeni ile, bazı endüstriyel sistem ve/veya malzemenin taşınması amacıyla yüklemenin olanaksız hale geldiğinin tespiti ve bu nedenle talep edilen tazminat. Yağmur sonrası çöken çatıda mimarın/mühendisin, yapı sorumlusunu kontrol etmediği ve /veya uyarmadığı gerekçesi ile uğranılan zarar için talep edilen tazminat. Bir otelin banyo zeminlerinde, hatalı tasarım nedeni ile su birikintisine neden olunduğu gerekçesi ile talep edilen tazminat. Yerel otorite (İdare) mevzuatına ve şartlarına uygun tasarlanmayan yapı nedeni ile yeniden onarım masrafları için talep edilen tazminat. Tasarım hatası nedeni ile yapı duvarında oluşan çatlakların giderilmesi için talep edilen tazminat vb.
Sanat Sigortası Neleri Kapsar?
Poliçe içeriği her somut içeriğe/sigortalanan menfaate göre değişkenlik gösterebilir ancak temel olarak sanat sigortalarında 4 temel başlıkta sigortalama yapılmaktadır. Yine poliçe içeriğine ek olarak ek teminatlar sigortalı ve sigorta şirketi tarafından serbestçe ( borçlar yasası - sözleşme serbestisi ) çerçevesinde belirlenebilecektir. Yine sigorta sektöründe Fine Art Insurance olarak da bilinen Koleksiyon Eserleri Sigortası, koleksiyon eserlerinizi deprem, yangın, seylap, nakliye ve kazaen kırılma ve birçok ek teminat ile güvence altına alan all-risk esaslı poliçe türüdür.
Sanat eserleri sigortaları , tablo, heykel ve heykelcik ve sanat eseri niteliğindeki materyal ile antik eserlerin all risk sigortasıdır. Sanat Eserlerinin teminat altına alındığı başlıca alanlar: Şirket ve Vakıf Koleksiyonları, Kişisel Koleksiyonlar, Sergiler, Galeriler, Müzeler. İlgili Poliçede yangın, hırsızlık, deprem, seylap, dahili su gibi ana teminatlara ilave olarak kazaen kırılma, Çift veya takımların herhangi bir parçasının hasarlanması durumunda yerine koyma yada çiftin veya takımın tamamı için ödeme yapılması, Koleksiyonda bulunan eser(lerin) herhangi bir müze veya galeride sergilenmesi ve sergi alanına nakliyesi sırasında bir riskin gerçekleşmesi sonucu meydana gelebilecek rizikoları da kapsayan, neredeyse tüm dünyada geçerli all risk bir teminat sağlamaktadır. Bazı durumlarda koleksiyonlar birden fazla adreslerde bulunsa bile, tek bir poliçede tüm koleksiyonu teminat altına alınabilmektedir. Mücevher ve saatlere hem konuttaki kasa içinde kilit altındayken, hem bir banka kasasında kilit altındayken, hem de sigortalı veya sigortalının eşi mücevher ve saatleri üzerinde veya çantasında taşırken poliçe üzerinde yazılı, iş bazında belirlenen limitler dahilinde teminat verilmektedir.
Sorumluluk sigortalarının en yaygın ve bilinen örneği, Karayolları Trafik Kanunu’nda düzenlenen Karayolu Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası’dır (KTK m. 91 vd.). Bu örnek üzerinden ilerleyecek olursak KTK m. 92 hükmüne göre motorlu araçta taşınan eşyanın uğrayacağı zararlar sorumluluk sigortası kapsamı dışındadır. Yine KTK m. 87 hükmü, araçta taşınan eşyanın uğradığı zarardan sorumluluğun genel hükümlere göre belirleneceğini ifade etmiştir. Dolayısıyla araçta taşınan bir fikir ve sanat eserinin uğrayacağı zararın ZMSS tarafından karşılanmayacağı açıktır. Bunun gibi, her sorumluluk sigortasının genel şartları değerlendirilerek fikir ve sanat eserinin bu kapsamda korunup korunmayacağı tespit edilmelidir.
İnsanlık kültürünün en özel yaratımları olan sanat eserleri, toplumun ortak kültür değerleri olarak çok değerlidir. Fine Art Sigortası ile türü ne olursa olsun müzayedelerde, müzelerde, sergilerde ya da şahsi koleksiyonlarınızda tuttuğunuz sanat eserlerini nasıl güvence altına alabilmektedir. Sanat Eserleri Sigortası kapsamında; talebe özel teminat yapısı ile paket poliçeler veya çividen çiviye teminat yapısı ile saklama, ulusal veya uluslararası nakil, kurulum, montaj, demontaj, sergileme süreçlerindeki muhtelif riskler dahil olmak üzere ek teminatlarla zenginleştirilebilen geniş kapsamlı çözümler ilgili sigorta şirketleri tarafından sunulmaktadır. Bu sigorta türünde teminat, sigorta konusunun bulunduğu yerden taşındığı andan oraya iade edilinceye kadar güvence altında olduğu anlamına gelir. Son varış yerine ulaştığında montajı ile sona erer. Teminat içeriği Poliçeden poliçeye değişkenlik gösterebilmekle birlikte ve aşağıdakiler ile sınırlı olmamak üzere temel ve ek olarak aşağıdaki risklere güvence sağlamaktadır: Fiziksel kayıp veya hasarın “tüm riskleri”; Doğal afet ve terörizm Hırsızlık, zarar görme gibi durumlar Yangın, su basması gibi durumlar Sergilenme sürecinde olabilecek aksilikler /kazalar vb. Değer yükselişini hesaba katarak alınan teminatlar Onarım ve restorasyon maliyetleri Dünya çapında nakliye ve saklama riskleri. Peki hangi kurumlar Fine Art Insurance yaptırabilir? Müzeler Üniversiteler Sanat bayileri Müzayede evleri Yaşayan sanatçılar Kurumsal koleksiyonlar Galeriler/Özel koleksiyonlar Nakliyeciler ve paketleyiciler Devlet kurumları sergi organizatörleri bu poliçeyi yaptırabilmektedir.
Ana Teminatlar
Yangın, hırsızlık, deprem, sel, dahili su, kazaen kırılma gibi riskleri kapsayan bu ürün tüm dünyada geçerli "all risks" esaslı bir teminat sağlamaktadır.
Bedel ve Güvenlik
Eserlerin parça başı ve toplu olarak hesaplanan sigorta esas bedeline ve eserlerin bulunduğu adresteki güvenlik önlemlerinin yeterliliğine göre primler tespit edilir.
Fiyatlama
Riskleri yerinde teftiş edip potansiyel hasarları önceden tahmin ederek, alanında uzman eksperler ile birlikte mutabakatlı kıymet takdir raporu hazırlanır. Sanat eserlerinin değer listesi, kırılganlık durumu, bulunduğu adresin koşulları, güvenlik ve daha birçok kriter fiyatlamaya yön verir.
Restorasyon
Ana teminatların dışında, standart teminatlarda bulunmayan sanat eserlerine özel çizilme, yırtılma, sıvı dökülmesi ve nakliyeye bağlı riskleri teminat altına alınır. Bu kapsamda eserin restorasyon masrafları da karşılanır.
IV. SONUÇ
Fikri mülkiyet hakları (intellectual property rights); telif hakları ve sınaî mülkiyet hakları olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Bir sinema eseri, yazar tarafından hazırlanan bir kitap ‘’telif hakları’’ kapsamında fikri mülkiyetin konusuna girmekteyken, bir mimar tarafından özel olarak üretilen bir binanın ‘’tasarımı’’ ‘da fikri mülkiyet hakkının konusunu teşkil etmektedir. Fikri mülkiyet hukukunun, ekonomik değeri olan fikri emek ürünlerinin korunmasını içeren bir hukuk dalı olduğu ifade edilmektedir. Sigortacılık kavramı ve sigorta hukukunda ise, ‘’ekonomik değeri olan’’ mal, fikir, ürün, hizmet sigortacılığın konusunu teşkil etmektedir. İşte bu noktada her iki uzmanlık alanı ortak noktada kesişmektedir. Konusu ekonomik değer atfeden her türlü fikri mülkiyet hakkı, sigorta kavramına dahil olabilecektir. Sigorta kavramına dahil olunması ile rizikonun meydana gelmesi halinde sigortalının ve 3.kişinin de zararı söz konusu olacak ve bu zararın yine mevcut poliçe uyarınca sigorta sözleşmesi kapsamındaki teminatlar ve maddi limitler uyarınca tazmini gündeme gelecektir. Fikri mülkiyet haklarının sigortalanması genel olarak Türk hukukunda şu an için çok daha soyut, uygulamada örnekleri olmayan, olsa dahi ihtilaf halinde sonucu bilmenin çok zor olduğu (örneğin, bir ticari işletmenin ticari sırrının ifşası halinde, sorumlunun nasıl tespit edileceği, zararın büyüklüğü, kötü niyetin var olup olmadığının tespiti) açısından sigorta sözleşmesine konu edilmesinin kolay ve yaygın olmayacağı / olmadığı konunun uzmanları ve paydaşları (avukatlar, acenteler, sigorta şirketleri vs.) tarafından bildirilmiştir.
Her iki hukuk disiplini de çok farklı ve geniş alanlar olmasına karşın, her ne kadar fikri mülkiyet sanat eserlerinin / haklarının sigortalanması teori ve akademi de kabul edilse de uygulama açısından bunun pek mümkün olmadığı, çok fazla örneğinin olmadığı, ispat, zarar veren, zarar gören ve zararın kapsamı hususlarında sigortalanamayacak derecede (sigortacının primi dahi belirlenmesinin zor olduğu) ihtilafın var olabileceği, ancak konunun ayrıştırılması ve somutlaştırılması halinde sigortalanmasına müsait hak / eserlerinde olabileceği tespit edilmiştir. Ülkemizde çok sığ olan bu alanın, hem akademik olarak hem de uygulama (sigorta sözleşmelerine konu edilmesi) açısından geliştirilmesi ve daha çok tartışılması gerekmektedir. Yukarıda kısaca izah ettiğimiz üzere, fikir ve sanat eserlerinin üzerinde somutlaştığı eşya, özellikle TTK m. 1453 vd. hükümlerine göre mal sigortaları kapsamında muhtelif rizikolara karşı güvence altına alınabilmekte, bu kapsamda sigorta hukukunun genel ilkeleri ile özel olarak mal sigortasına dair hükümler uygulama alanı bulmaktadır. Ülkemizde sanata ve sanatçıya verilen önemle orantılı olarak bu alanda sigorta faaliyetleri de gelişecek, bu ikisi karşılıklı olarak birbirine ve topluma büyük bir değer katacaktır.
Yukarıda kısaca izah ettiğimiz üzere, fikir ve sanat eserlerinin üzerinde somutlaştığı eşya, özellikle TTK m. 1453 vd. hükümlerine göre mal sigortaları kapsamında muhtelif rizikolara karşı güvence altına alınabilmekte, bu kapsamda sigorta hukukunun genel ilkeleri ile özel olarak mal sigortasına dair hükümler uygulama alanı bulmaktadır. Ülkemizde sanata ve sanatçıya verilen önemle orantılı olarak bu alanda sigorta faaliyetleri de gelişecek, bu ikisi karşılıklı olarak birbirine ve topluma büyük bir değer katacaktır.
Fikir ve sanat eserleri üzerindeki menfaat, niteliğine uygun düşmek koşuluyla, mal sigortası kapsamında yer alan hırsızlık, yangın, deprem, taşıma gibi adî bir eşyanın konu olabileceği her türlü sigorta ile teminat altına alınabilir. Sigorta şirketlerinin “koleksiyon ve sanat sigortası” veya benzer isimler altında sunduğu hizmet, yukarıda yer alan zarar sigortalarının bir veya birkaçının bir araya getirilmesiyle oluşan bir güvenceler topluluğunu ifade eder. Bu tarz sigorta sözleşmelerinin akdedilmesindeki temel neden ise sanatı korumak ve sanat eserlerinin değerini muhafaza etmektir.
Av.Arb.Adil BALTAŞ , LLM
İstanbul- Ocak 2024
Kaynakça
Servet Gürkan, “Sigortacılık nasıl bir meslektir?” https://www.youtube.com/watch?v=JRF90fuK56s
Rayegan Kender, Hususi Sigorta Hukuku
Tamer Bozkurt, Sigorta Hukuku
İrem Aral Erdeleklioğlu, Şematik Sigorta Hukuku
https://fikrimulkiyet.com/fikri-mulkiyet/
https://duzce.edu.tr/idari/tto/aa31/fikri-mulkiyet-nedir
https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/353856/
https://cozumavukatlik.org/fikri-ve-sinai-mulkiyet-hakki/
MAL ÜZERİNDEKİ ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE AİT FİKRİ MÜLKİYET HAKLARININ İNGİLİZ SATIM HUKUKU IŞIĞINDA DEĞERLENDİRİLMESİ Şerife Esra KİRAZ
https://www.oyakgrupsigorta.com/diger-sektorlere-ozel-sigortalar
https://www.albertsolino.com/blog/fikri-mulkiyet-nedir/
https://ankabroker.com.tr/mimar-mesleki-sorumluluk.php
PROF. DR. AHMET ARSLAN, FELSEFEYE GİRİŞ, 29. BASKI SH. 275 VD.
PELİN DİLARA ÇOLAK, BİR ŞEYİ SANAT ESERİ HALİNE GETİREN NEDİR? https://www.youtube.com/watch?v=-xbFdWvSZ3s&list=WL&index=22
EMRAH SAFA GÜRKAN, SİGORTANIN TARİHİ https://www.youtube.com/watch?v=BtUO4QE3zs8
AYHAN/ÇAĞLAR/ÖZDAMAR, SİGORTA HUKUKU, 5. BASKI
